OLUMLU SINIF ORTAMI YARATMA

Eğitimde istenilen verimin elde edilmesi için, olumlu bir sınıf ortamının meydana getirilmesi gerekir. Olumsuz öğrenci davranışlarının olmadığı ya da bu tip sorunların kolayca çözüldüğü sınıflarda öğrenciler kendilerini rahat ve güvende hissederek, dikkatlerini derse yöneltirler.

Eğitimde istenilen verimin elde edilmesi için, olumlu bir sınıf ortamının meydana getirilmesi gerekir. Olumsuz öğrenci davranışlarının olmadığı ya da bu tip sorunların kolayca çözüldüğü sınıflarda öğrenciler kendilerini rahat ve güvende hissederek, dikkatlerini derse yöneltirler.

         Olumlu bir sınıf ortamı yaratmak için öğretmenlerin sınıf kurallarını belirlemesi ve istenmeyen öğrenci davranışlarını kontrol etmesi gerekir.

Sınıf Kurallarının Belirlenmesi

         Sınıfta düzenin sağlanması için, öğrencilerin kendilerinden beklenen davranışları bilmeleri gerekir. Öğrenciler kendilerinden beklenen davranışları zaman içinde ödül ve ceza yöntemiyle öğrenebilirler. Ancak bu yaklaşım hem uzun zaman alır, hem de sınıfta hoş olmayan durumlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle öğrencilere, okula başladıkları zaman kendilerinden ne tür davranışlar beklendiğinin duyurulması gerekir.

         Öğrenciden beklenen davranışlar en iyi kurallar yoluyla belirtilir. Kurallar önceden verilmiş hazır kararlardır. Deneyimlere dayanarak, gelecekteki belirli durumlarda nelerin yapılmasının iyi olacağının, nelerin beklendiğini, uyulmadığında nelerin olacağını açıklayarak, yöneticinin ve öğretmenin işini kolaylaştırır. Kurallar öğrencilerin okul ve sınıf içindeki davranışlarını düzenler, benzer ve istendik davranışlarda bulunmalarını sağlar. Her okulun, yöneticiler tarafından belirlenmiş bazı kuralları vardır. Okula devam etme, derslere zamanında girme, arkadaşlarına ve okul eşyalarına zarar vermeme, derslere hazırlanarak gelme bu tür kurallara örnek olarak verilebilir. Bu kurallar okuldaki tüm öğrenciler için geçerlidir. Yönetim tarafından belirlenen bu kurallara uyulmadığı zaman bazı yaptırımlar vardır. Öğrenciler yönetim tarafından belirlenen kuralları, ilköğretimin birinci sınıfından itibaren öğrenirler.

         Okulun genel kurallarının yanı sıra, her öğretmenin öğrenciden beklediği bazı davranışlar vardır. Bir öğretmen öğrencilerin oturduğu yerde söz almasını uygun görürken, bir başkası ayakta söz almasını isteyebilir.

Öğretmenler arasındaki bu görüş farklılıkları sınıfta olumsuz bir havanın oluşmasına neden olabilir. Bu nedenle her öğretmen, sınıfta kendi kurallarını da açıkça ortaya koymalıdır.

         Öğretmen,  sınıf içi kuralları belirlerken aşağıdaki hususlara dikkat etmelidir ( Evertson ve arkadaşları , 1994 ).

• Kurallar belirlenirken, öğrencilerin görüşleri alınmalıdır. Öğrenciler kendi koydukları kuralları daha kolay benimserler.
• Kural sayısı çok fazla olmamalıdır. Kurallar belirlenirken sınıf düzenini en çok bozan davranışlar göz önünde bulundurulmalıdır.
• Kurallar öğrencilerin anlayabileceği bir biçimde ifade edilmelidir.
• Öğrencilere kuralların neden önemli olduğu ve bu kurallara uymanın kendileri için yararları anlatılmalıdır.
• Kurallar öğrencilerin görebileceği bir yere asılmalıdır.

Kuralların Uygulanması

         Okula yeni başlayanlar dışında, öğrenciler genellikle okul ve sınıf kurallarını bilirler. Ancak çevrelerindeki kişilerin davranışlarını ve sonuçlarını gözleyerek bu kurallara uyar ya da uymazlar. Okullarda aynı öğrenci grubunun farklı öğretmenlerde farklı davranışlar sergiledikleri sıkça görülmektedir. Bir öğretmenin dersinde sınıf düzenini bozucu davranışlarda bulunmayan öğrenciler başka bir öğretmenin dersinde düzeni bozabilmektedir.

         Öğrencilerin sınıfın kurallarına uymasını sağlamak için, öğretmenin öğrenci davranışlarını sürekli izlemesi ve kurallara uymayanları uyarması, uyanları ise ödüllendirmesi gerekir. Aksi takdirde giderek kurallara uyan öğrenciler de uymayan arkadaşlarının davranışlarını model alabilirler.

İstenmeyen Öğrenci Davranışları

Hemen hemen her sınıfta önemli ya da önemsiz pek çok istenmeyen öğrenci davranışı gözlemek mümkündür. Olumsuz davranış; başkalarının haklarını engelleyen ya da tehdit eden, öğrencinin kendisine zarar veren ve o anki durumun  gereklerine uymayan davranıştır. İstenmeyen davranışlar davranışı yapana, karşısındaki kişiye ve kültürün özelliklerine göre değişir. Okulda eğitsel çabaları engelleyen, sınıf ortamını olumsuz etkileyen her türlü davranış istenmeyen davranış olarak kabul edilir.

Olumsuz davranışlar çocuğun ailesinden, sosyal çevresinden, okuldan ve öğrenme ortamından kaynaklanabilir. Olumlu bir sınıf ortamı meydana getirebilmek için olumsuz, istenmeyen öğrenci davranışlarının kontrol edilmesi gerekir. Sınıf içerisindeki düzeni ödül ve cezalar yoluyla, konumunuzu ve gücünüzü kullanarak sağlamaya çalışmanız öğrenmeyi olumsuz etkilediği gibi, öğrencileri de demokratik yaşamdan uzaklaştırır.

Sınıfta sıklıkla gözlenen istenmeyen öğrenci davranışları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Derse devam etmeme ya da derslere geç gelme,
• Derse hazırlıksız gelme,
• Sınıfta uygun olmayan yer ve zamanda konuşma,
• Arkadaşlarına, kendisine ve eşyalarına  zarar verme,
• Derste hayal kurma ya da ders dışı bir etkinlikle uğraşma  vb. gibi.

İstenmeyen Davranışlara Neden Olan Bazı Etmenler :

 Sınıfta gözlenen istenmeyen öğrenci davranışları, büyük ölçüde ;

• İlgi ve beklentilerine uygun eğitim verilememesi ve buna bağlı olarak derste sıkılmalarından,
• Demokratik sınıf ortamının sağlanamamasından,
• Otoriteye karşı gelme isteğinden,
• Dikkat çekme ihtiyacından,
• İlgi ve sevgi görme ihtiyacının doyurulmamasından,
• Sınıf kurallarının bilinmemesinden kaynaklanır.

İstenmeyen Öğrenci Davranışlarının Önlenmesi

• Öğretmen öğrencileri, ders anlatırken ve çalışırlarken sürekli izlemelidir. Öğretmenlerin ders anlatırken önde oturan birkaç kişiyi izlemesi, dersi tahtaya anlatması, küçük bir grup öğrenciyle tartışması, sınıftaki diğer öğrencilerin davranışlarını kaçırmasına neden olabilir. Bu nedenle öğretmen gözleri ile sınıfın tümünü kontrol altında tutmalı, gezinirken ders anlatmalı ve öğrencilerin tümünü görebileceği yerlerde oturmalıdır. Öğrencileri izlerken bir sorun ortaya çıktığı zaman büyümesine izin vermeden hemen durdurmalıdır.

• Sınıfta sıkılan, kendisine sunulan öğretim materyallerinden hoşlanmayan

öğrenciler doğal olarak kendilerini oyalayacak başka etkinliklere yöneleceğinden öğretim etkinliklerini çekici hale getiriniz.

• Öğrencinin gösterdiği olumsuz davranışın nedenini düşününüz. Unutmayınız ki her olumsuz davranışın bir nedeni vardır. Kendinizi çocuğun yerine koyarak  (Empatik yaklaşım) onun duygu ve düşüncelerini anlamaya ve paylaşmaya çalışınız.

• Öğrenci merkezli öğretim yöntemlerini tercih ederek, mümkün olduğunca farklı öğrencilere söz veriniz. Derse aktif katılan öğrenci sıkılmaz, farklı uyarıcılarla ilgilenmez.

• İlgi çekme amacıyla yapılan olumsuz davranışlar genellikle ilköğretim çağında görülmekle birlikte, sevgi ihtiyacı olan her yaştaki öğrencide gözlenebilir. Yeterli ilgi toplayamayan öğrenciler sizin ve arkadaşlarının dikkatlerini çekmek amacıyla olumsuz davranışa başvurabilirler. Olumsuz davranışa tepki gösterdiğiniz zaman öğrenci, fark edildiğini ve önemli birisi olduğunu düşünecektir. Bu nedenle ilgi çekmek amacıyla yapılan olumsuz davranışına hemen "dur" diyerek kolay bir yaklaşım içerisine girmeyiniz, bekleyiniz, davranışı görmezlikten geliniz. Öğrenciye beklemediği bir anda, olumlu davranış gösterirken ilgi gösteriniz.

• Olumsuz davranışta bulunan öğrencilerinizle güç çatışmasına girmeyiniz. Güce güç ile karşılık vermek onlara gücün yararlı ve etkili olduğunu hissettirmektir. Böyle bir durumda güç gösterisini tırmandırmaya karar verebilirler. Onlardan başka bir konuda yardım talebinde bulunarak enerjilerini başka yere yönlendiriniz.

• Akademik yetersizliği nedeniyle olumsuz davranışta bulunan öğrenciye, mükemmel olması gerekmediğini, kabul edildiğini ve başarabileceğini hissettiriniz. En küçük çabalarını fark edip teşvik ediniz.

• Olumsuz ve kırıcı davranışı, olumlu ve yapıcı davranışlara yönlendiriniz. İlginizi çekmek için duvarı çizen öğrenciye duvarı temizletiniz.

• Olumsuz davranışı yapma demek yerine, kendisinden hangi davranışı beklediğinizi açık bir dille ifade ediniz. Örneğin; " Yazı yazmadan beni dinlersen anlattıklarımı kaçırmamış olursun " gibi..

• Olumsuz davranışta bulunan öğrenciyi, sevdiği ve hoşlandığı çalışmalardan, etkinliklerden mahrum bırakınız.

• Öğrenciye fiziksel ceza vermeyiniz. Fiziksel ceza güce dayandığı için öğrencide öğretmene karşı kızgınlık, intikam hisleri meydana getirir. Öğrenci kendi yaptığının kötü bir davranış olduğunu düşünüp kendini suçlayacağına karşı tarafı suçlar. Dolayısıyla ceza öz denetimi engeller, öğretmen öğrenci ilişkilerini olumsuz etkiler. Bu nedenle cezadan kesinlikle kaçınınız.   

• Olumsuz öğrenci davranışı karşısında öğrencinin kişiliğini değil davranışını odak noktası alınız. Bu davranışı karşısında hiçbir zaman sen mesajını kullanmayınız. Sen mesajı öğrencilerin kişiliklerine yönelik yargılayıcı suçlama ve eleştiri içeren mesajlardır. Sınıfta konuşarak sizin ve öğrencilerin dikkatini dağıtan bir öğrenciye " terbiyesizlik ediyorsun " , " sen hep böyle yapıyorsun zaten " gibi bir         "sen dili" yerine "ben mesajı" ile duygularınızı açıklayarak, çok rahatsız olduğunuzu belirtirseniz, öğrenci olumsuz davranışını kontrol etme yoluna gidecektir.

      Ben mesajı, kabul edilmeyen davranışın, sizin üzerinizdeki somut etkisi ve o davranışla ilgili duygularınızın ifadesidir. Ben dilinde öğrencilerinizin olumsuz davranışlarını değiştirme imkanı yüksektir. Öğrenciyle ilgili olumsuz değerlendirme içermez ve iletişimi zedelemez.

      Ben dilinin etkili olabilmesi için;

• Sorun olan davranışı anlatınız. " Derste konuştuğunuz zaman.. "
• Kabul edilmeyen davranışın sizde meydana getirdiği etkileri belirtiniz. "  Dikkatim dağılıyor.. "
• O davranışa yönelik duygularınızı belirtiniz. " rahatsız oluyorum. "

         Hangi yaş ve gelişim çağında olursa olsun bireyin, uzun süreli sabır ve sevgi dolu yaklaşımla, olumlu ve pozitif iletişim metotlarına karşı süresiz tepkisiz kalması düşünülemez.